به نام خالق عفت وعصمت

                                                                     بررسی نقش عفاف در خانواده

چکیده

    خداوند دین را برای تربیت بشر قرار داد،مجموعهای از باید ونبایدها که در سایه آن انسان به رشد وتعالی جسمانی وروحانی خویش می پردازد در میان این رشد ونمو بعدعفت ،نقش تعین کننده ای دارد.در تمامی برهه های زندگی که انسان خواسته یا ناخواسته به تعلیم وتربیت مشغول است این صفت حمیده، آدمی را در پیمودن مسیرپر پیچ وخم کمال یاری می کند. با تقسیم بندی که شریعت اسلام ازوظایف تربیتی خانواده در سه دوره 7ساله دارد برنامه جامع خود را معرفی می کند.دوران کودکی دوران مهمی است که انسان هر نقش را در این دوران بگیرد برلوح وجودش حک می شود،دوران سرنوشت سازی که انسان ناتوان، تحت سرپرستی دیگران به شناخت دست می یابد.اینجاست که جایگاه عفت در تربیت رخ نشان می دهد، دین اسلام دستورات بسیاری برای انتخاب ووظایف یک مادر دارد. باید ونبایدهایی که در دوران بارداری وشیردهی ودر نهایت دوران کودکی، همه وهمه ازصفت عفت سخن می گویند.مادر به عنوان یک اسوه عفت به دلیل نقش حساس خود بر کودک در مهد وپرورش فرزندخویش موثر است این تاثیرات عبارتند از:

_ابتدانقش وراثتی

_ سپس نقش مهم نظارت ومراقبتی

     یک مادر ابتدا می بایست از تربیت والایی برخوردار باشدتابتواند به خوبی پذیرای یک موجود معصوم دردرون خود باشد. امروزه ایفای این نقش حساس با توجه به دگرگونی های زمان بسیار مشگل شده است از یک سو،پیشرفتهای شگرف در زمینه های مختلف مظاهری چون اینترنت ،ماهواره و...را ایجاد کرده که بحث انتخاب همسررا حساس می کند واز طرف دیگردر وادی پرورش ، نظارت را مشگل می سازد.درهرصورت چهارچوب ارائه شده از طرف دین ،برنامه جامعی را در امر تربیت فرزندان داردواین والدین -بخصوص مادران-هستند که با هنرخویش در تحقق این امرپیروزمندانه قدم برمی دارند.

واژگان کلیدی یا فهرست مطالب

مقدمه، معنای تربیت ، معنای عفاف، معنای سیره ، انواع تربیت والگوی تربیتی، نقش تربیتی عفاف در خانواده

مقدمه

   خداوند انسان را آفرید وخود اولین تربیت کننده اوبود.به اویاد داد که چه بگویدوچه انجام دهد؛ برای آدم، جفتی معین ساخت وبه او آموخت که در قالب خانواده به دنبال آرامش باشد؛ برای آنکه نسلش باقی بماند به اوفرزند عطا کرد و در تمام این دوران خود تربیت کننده آدمی به طور مستقیم وغیر مستقیم بود.خداوند انسان را در خانواده قرار داد او را ابتدا از پدر به وجود مادر انتقال داد وبعد از گذشت ایام جنینی ،خود پابه دنیا نهاد و در دوران سرنوشت ساز کودکی که به تعبیر مولا امیرالمومنین علی(ع) چون زمینی آماده بذر پاشی است ،پرورش یافت .در تمام این دوران والدین نقش اساسی ایفا می کنند به خصوص مادر ،که در بطن خود فرزند را پرورش می دهدودر هر لحظه زندگی حساس فرزند ، نقش موثری ایفا می کند .در این فراز وفرودها،عفت با توجه به کارکرد قبلی خانواده قبل از تولد کودک(بعد آرامش جسمانی که با روابط مادی شکل می گیرد)نقش مهمی را بازی می کند ومادردر این میان ،در برقراری این نقش بسیار تعین کننده است.این مقاله سعی داردنقش تربیتی عفت را درهفت سال ابتدایی زندگی از دیدگاه قرآن کریم و سیره ی اهل بیت (علیهم السلام)بررسی کند ودرنهایت بانگاهی به مسائل پیش روی تربیت وعفت ،در دوران معاصربه بررسی کلی چهارچوب ارائه شده بپردازد.

معنای تربیت

   تربیت در لغت از ماده «ربو» مصدر «ربی، یربی » و به معنای پروراندن ، رشد دادن ، بالا برن و به علیت رساندن نیروهای بالقوه است. در اصطلاح متناسب با شاخه ی علمی می توان تعاریف متفاوتی برای آن ارائه کرد. به عنوان مثال از منظر روانشناسی، تربیت عبارت است: ازمراقبت سالم از حیات در حال رشد و ایجاد تغییرات مطلوب در افراد به منظور درک مسائل و زمینه سازی جهت استقلال فکری است .اما در اسلام مفهوم تربیت مساوی است با یک عمومیتی که هر موضوع را درباره ی رفتار و کردار آدمی از واجبات و محرمات تا سفارش های اخلاقی و ارشادی را در بر می گیرد.[1] براین اساس مفهوم تعلیم و تربیت اسلامی برخاسته از این کلیت است ؛ کلیتی که قرآن و سیره ی اهل بیت (علیهم السلام) را در بر می گیرد.پس به طور کلی تربیت از منظر اسلام (به عنوان دینی کامل که سعادت بشر را به همراه دارد) عبارت است از :

رشد و شکوفایی ابعاد روحی و جسمی انسان بر اساس مبانی آن ( قرآن ، سیره ، عقل) .

معنای عفاف

   عفاف ،از ریشه عفت است.راغب اصفهانی در مفردات ،عفت را اینگونه معنا می کند:

«عفت،پدیدآمدن حالتی برای نفس است که به وسیله آن از فزون خواهی شهوت جلوگیری شود.»

   ابن منظور در لسان العرب،عفت را« خویشتن داری از آنچه حلال وزیبا نیست» معنا می کند.[2] در لغت نامه دهخدا ، عفاف پارسایی وپرهیزگاری معنا شده است.[3]

   با تعاریف یاد شده عفت؛نوعی منش ورفتار درونی است ،که نمود عینی ورفتاری نیز داردوانسان را ازانجام آنچه ناپسند است باز می دارد. دین اسلام سفارشات بسیاری به عفت و حفظ آن نموده است. امام صادق (علیه السّلام) فرماید: امیر المؤمنین صلوات اللَّه علیه میفرمود:«بهترین عبادت عفت است.»[4]وقتی سخن از عفت وپاکدامنی به میان می آید زنان در کسب این صفت از مردان سرآمد ترند. چنان که در آیات قرآن به پاکدامنی حضرت مریم اشاره شده :

«ویاد کن آن بانویی راکه دامن خود را پاک نگاه داشت وما از روح خویش در او دمیدم و او وپسرش مسیح رابرای جهانیان نشانه ای قرار دادیم »[5]

   بر این اساس آیه وروایت فوق، عفت عبادتی است که در سایه آن انسان به فیض نائل می شود. چنان که خداوندبه حضرت مریم به واسطه پاکدامنی وعفت مسیح را بخشیدودر دین مبین اسلام حضرت زهرا(س)به عنوان یک اسوه حیاوعفاف،سر آمدی برای زنان جهان گشت وخدا به همسروفرزندان ایشان ،موهبه ولایت وامامت را داد

معنای سیره  

   سیره بر وزن فعله از کلمه «سیر»گرفته شده .سیر به معنای راه رفتن است وچون وزن فعله در زبان عربی برنوع ، کیفیت وهیئت عمل دلالت داردپس سیره به معنای عام یعنی :حالت وچگونگی حرکت است .برخی محققان می گویند وزن فعله بر نوع وهیئت عمل دلالت داردوسیره برسبک وروش عمل دلالت دارد پس سیره داری دومعنا است یکی اصطلاحی:

_چگونگی عمل ورفتار است که این مفهوم شامل رفتارهای خاص ومتعین یک شخص است عملکرد یکباره شخص یا متعدد ایشان را در برمیگیرد.

_معنای دوم سبک وقاعده مشخص رفتار است

   سیره ای که درنظراست سیره معصومین(ع) است معنای بیان شده از سیره در موضع اول مقدمه ای است برای دستیابی به مفهوم سیره در موضع دوم،از آنجا که معصومین (ع)دارای مقام عصمت هستند ومعصونیت الهی از خطا واشتباه دارند ،چنانکه به تعبیر قران :«انما یریدالله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت ویطهرکم تطهیرا »[6] افعال ورفتار آنهامبنای عمل است .در اینجا منظور ما از سیره علاوه بررفتار تربیتی معصومین (ع)، گفتارتربیتی رانیز شامل میشود.[7]

حال این سوال مطرح است سیره ازچه راهی به دست می آید؟

1-     قرآن: در قرآن شاهد بیان برخی از ویژگی های پیامبر هستیم.همینطور در بررسی فضایل اهل بیت ،قرآن کریم یکی از منابع سیره محسوب می شود.

2-     خبرو احادیث موثق:اخبار واحادیثی که در کتابهای گوناگون بیان شده ودارای اعتبار هستند یکی دیگر از منابع سیره اند . 

3-     تاریخ:یکی دیگراز منابع دریافت سیره مراجعه به متون وکتب تاریخی است .  

   درمسایل تربیتی با استفاده از کتب روایی وبررسی احادیث وهمینطور کتب تاریخی می توان به اصول تربیتی از منظر اهل بیت پی برد واثبات اینکه آیا خبر یا واقعه تاریخی ذکر شده صحیح است ،بدون مراجعه به قرآن ممکن نیست .[8]

انواع تربیت والگوی تربیتی

 والاترین کارکرد خانواده تربیت است.برای شناخت تربیت ابتدا باید ساختارهای آن را بررسی کرد. ساختارهای تربیتی عبارتند از:

انواع تربیت 

الگوی تربیت

   موضوع مورد بررسی ما تربیت در خانواده است .پس از توضیح واژه تربیت این سوال پیش می آید که انواع تربیت کدام است؟[4]